Historischer Verein
Stadt Neunkirchen e.V.

Historischer Verein Stadt Neunkirchen e.V.

hvsn_kopf_01
 

Neinkerjer Mundart von domols
Wirtschaftsgeschichte wie vor fuffzisch Johr
von Manfred Stöhr – 2. Teil
 
Es nei Baamschdigg
Noodeem mei Eldere joo aanfangs vumm Joohr vunn de Modder die zwaa Schdigger geschenggd griied hann, hann se sich iwwerleed ob se nedd in dem klaanere Schdigg, das war joo e Wies, sulle Obsdbaam sezze. Dann wäre ma midd Äbbel unn Biere versorchd. Aaner odder zwaa Kwettschebaam kennde noch debei sinn unn, obwohl doo bei uns kaa guuder Boddem devoor iss, kennd ma noch e Kerrschebaam debeihugge.Bishäär hammer die Kerrsche immer außem Oschderdaal gried, vunn Bubach. Dorrd hadd unser Unggel Willemm e Bauerehoof gehadd unn aach e Haufe Kerrschebaam. Das annere Obsd hammer bei unserm Kussäng im Baamschdigg abgemachd. Der hadd e Schdigger 14 verschiedene große Obsdbaam gehadd.
Dann sinn Plään gemachd woor fa deene Gedangge umsesezze. Als erschdes iss de Babbe emool, wie ma draus uffem Feld ware fa Fuuder se määe, die Grenzschdaan vunn dem Wiesje abgang, fa genauu se siehn wie groß dasses iss. Er hadd gemessd wie lang unn braad unn sich die Mooße uffgeschrieb.
Aanes Dachs hadder zu meiner Mamme gesaad: „Morje komm ich e Bissje schbääder vunn de Aarwedd haam, ich fahre e Mool iwwer de Balderschbacher Hoof. Dord iss e Baamschuul, doo muss ich emool midd dem Gäärdnermeischder schwäddse unn mich beroode losse.“ Zu der Zeid iss de Babbe, weiler hadd misse Zwischedriddel uff de Aarwedd mache, immer mimm Fahrrad uff die Schichd gefahr. Die Zuuch- unn Bussverbindunge ware aarich schlechd. Er hadd im Annaschachd uff de Schiffwiller Gruub geschaffd. Unnerdaach.
Soo hadders ach gemachd. Dann isser haam komm unn hadd e Zeddel gehadd wooem der Gäärdner die Baam uffgedaald hadd wie se sulle gesezzd werre. Vunn de Mooße häär hadds zwaa Reihe gewwe midd jee siwwe Baam.
In de iwwaschd Reih seeerschd zwaa Äbbel dann zwaa Kerrsche, näwedraan e Flaschebier, dann e Kwettschebaam unn am Schluß nommool e Abbel. Die unnerschd Rei hadd aangefang midd zwaa Abbelbaam, e Reinklaud, nommool e Abbel, dann e Nußbaam, nääwedran e Paschdoorschbier unn hinne am Änn wedder e Abbel. Das waare verrzeeh middenanner. So hadder se aach beschdelld.
Jezzd isses ans voorbereide gang. De Babbe hadd nummiddaas es Handwaanche gelaad middeme Schbaade, de Schibb unn e Schbizzhauu. E diggi Roll Gorrdel hadder noch debeigeleed, e Meedermooß, e paar klaane Hulzpächdjer, unn e Kann vull Tee wammer Dorschd hann. Dann simmir drei es Gallje unn die Schdennwillerschdrooß enuff, ab, Richdung Feld. Seerschd hadd de Babbe die Schmalseide vunn dem Wiesje abgemessd unn inneme beschdimmde Abschdand in jeedi zwaa vunn deene Pächdjer geschlaah. Er hadd die Schnuur draan feschdgemachd unn die Längsabschdänn gemessd so, wiesem de Gäärdner inns Plänche geschrieb hadd. Dann aach middeme Pächdje margierd. Dann isses ans Lächer mache gang. Seerschd hadder de Waasem abgeschdoch unn ausgehoob, dann diefer enunner midd de Schbizzhauu de Boddem seerschd geloggerd unn dann midd de Schibb ausgeschebbd. In der Zeid hadd mei Mamme schunn an deene annere Schdelle aangefang de Waasem ausseschdeche. Mir hadder de Uffdrach gewwe die digge Schdaan aus dem ausgeschäbbde Grund uffsesammele unn inns Handwaanche se leee. So hadd jeeder sei Aarwedd gehadd.
Wies dann Zeid war fa haam se gehn, hammer es Gescherr ins Waanche geleed unn ma sinn iwwer die Drifd, dorch de Hooregger Wääch, haam. Unn dord hammer noch die Schdaan in die diefe Lächer im Feldwääch eninngeschmiss.
An deem Daach simmer nedd ferrdich woor. Am näägschde Daach simmer nommoo ennaus, moorjens, awwer nur de Babbe unn ich. De Babbe hadd fa de Reschd vunn de Wuch Urlaab gehadd, doo isses vorraan gang unn hadd aach e Schdigg gewwe. Die Mamme hadd kenne dehaam bleiwe. Die hadd sich joo aach misse umms Vieh kimmere unn die Gaase melge unn die Millich buttsche. Unn dann hadd se joo misse fa uns koche. Noom Middaach leide isse se aach iwwer die Drifd uff uns zukomm. Sie hadd linggs unn rechds e Tasch gedraah unns Esse gebrung. In der aan Tasch hadd se e Haawe drinngehadd midd Grommbeeresubb. In der Anner die Dellere unn Läffele unn e Schdooß Wäffelcher. Mir hann uns gesetzd unn se erschd emool gess unn geruhd. Doodenoo iss die Mamme nommool haam. Es war noch viel se schaffe, awwer mir zwaa hann das gepaggd bevoors aangefang hadd duuschder se werre unn ma haam sinn. De annere Daa iss de Babbe midd mir mimm Handwaanche in die Schdadd. Nägschd am Bahnhof, gääeiwwer vumm Eise-Schäfer, hadd Haase Heinrich sei Geschäfd gehadd, midd allem was in de Landwerrdschaffd so gebrauchd werrd. Dord hadd de Babbe Baampäähl beschdelld gehadd. An de aan Seid waare se schunn aangeschbizzd. Die hammer gelaad unn hann se haamgefahr. Hinnerm Haus in deem braade Gaardepaad hadd de Babbe midd droggenem Hulz e klaan Feierche gemachd. Dord driwwer hadder die Päähl an der aangeschbizzd Seid woo se in de Boddem komme e bissje aangekoohld. Dann dääde se im Boddem länger halle unn nedd so fix faule hadder mir ergläärd.
De Daa droff simmir zwaa mimm Waanche middenanner uff de Balderschbacher Hoof. Der Scheff dord war de Herr Wambsganss, deem hadd de Hoof geheerd. Ich hann ne guud gekennd, weil ich in de Ferie als hien gang binn fa mimm Eddi se schbiele. De Eddi, der hadd joo richdich Eduard gehaaschd, war em Herr Wambsganss sei Sohn unn bei mir in de Klass. Bei deene uffem Hoof hadd ma immer kenne so scheen schbiele. In de Scheiere unn de Schdäll unn iwwerhabd war dord immer ebbes loos. Unn wammer hungrich odder dorschdich ware hadds immer ebbes genn.Awwer heid war fa se schbiele kaa Zeid, de Babbe hadd die Baamcher abgehool woer beschdelld hodd. Ma sinn iwwer de ganze Hoof hinnenausgefahr an die Gäärdnarei unn de Babbe hadd gefrood wo de Meischder Burger iss. Der war in aam vunn deene Gewäxheiser, iss awwer aach gleich komm. Unser Baamcher hadder schunn beinanner gehaad, an jedem war e Schidche wasses iss. Die Äschd unn die Worrzelle ware gekerrzd, das wäär de Pflanzschnitt hadder erklärd. Um die Äschd unn Worrzelle war e Schnuur drummerummgebunn daß der Bindel nedd so digg iss. So hammer se aach kenne besser mimm Handwaanche dransbordiere. De Babbe hadd se midde Worrzelle noo voore unne eninn geleed unn die Äschd hann noo hinne erausgeguggd. Middeme Schdriggelche hadder se aangebunn, daß ma se uff deem huwwelische Wääch nedd valliere. Dann simmer voorenausgefahr wo de Herr Wambsganss sei Bürro hadd. De Babbe hadd mich midd eninn genomm wieer bezahld hadd. De Herr Wambsganss hadd hinneremme grooße Schreibdich gehuggd unn die Rechnung geschrieb. Dreizeh Halbschdämm unn aaner Hochschdamm, das war de Nußbaam, der war aach am deierschde. 5750 Frangge hadd de Babbe bezahld, das war viel Geld. Die zwaa hann noch e Bissje middenanner geschwäddsd unn dann hammer uns uff de Haamwääch gemachd.
Dehaam hammer es Waanche in die Scheier gefaahr. De Babbe hadd die Baamcher midd de Worrzelle in e grooßie Bidd midd Wasser geschdelld. Do hann se sich kenne vullsauche biss de annere Moorje. Er war schunn frieh uff unn hadd es Waanche aus de Scheier gehoold unn gelaad. Unneninn die Baampäähl, e Schbaade, e Schibb unn die schwäär Schdogghaau, owwedruff die Baamcher. Unn noch vaschiedene annere Sache. Dann isser eroff komm unn hadd zwaa dobbelde Schmeere gemachd unn Kaffee inns alde allminjummne Millichblech gefilld fa middsenemme. Das hadder dann digg in Zeidung inngepaggd unn e Bennel drommgebunn dasses halld. Do dääd de Kaffee länger warm bleiwe, saader. Die Mamme war in der Zeid im Schdall unn hadd es Vieh vasorchd. Ich hann middlerweile mei Brei geß gehadd unn war aangeduun unn so simmer middenanner enunner. Er hadd unser Brood unn de Kaffee noch vaschdaud, dann isses losgang unn ma sinn midd unserer Ladung ford. Es Waanche war guud gelaad. Ma hann misse de ganze Wääch de Berch enuff kräffdich ziiee unn drigge. Im Baamschdigg hammer seerschd die Päähl in de Boddem geschaffd. Ich hann se misse feschdhalle. De Babbe hadd se midd de Schdogghaau in de Boddem geschlaah unn uffgebassd dasse daß se aach grad schdeehn. Wie das gemachd war isses weidergang middde Baamcher. Noom Plaan sinn se seerschd all an die richdiche Schdelle geleed woor. Dann hammer voore aangefang se sezze. Uffgebassd, daß de Poohl immer uff de Wädderseid iss hadd de Babbe es Baamche ins Loch geschdelld. Ich hanns misse feschdhalle. Middeme Dachbabbnachel hadder dann e Schdreife Gruuwegummi midd de rauh Seid am Poschde aangenacheld. Dann hadder de Gummi ums Schdämmje eromm geleed, daß iwwer Kreiz es Schdämmje unn de Poschde vabunn ware, unn hadd ne middem annere Enn nommoo an de Poschde aangenacheld. Awwer nedd schdramm, er hadd noch e Bissje Lufd geloßd.
Doodennoo hadder aangefang de Grund ins Loch se schebbe. Ich hann es Baamche misse halle unn immer e Bissje schiddele, damidd de Grund iwwerall hienkomm iss. Awwer ellaan hann ich das nedd gepaggd, doo hadder ma gehulf. Awwer gehall hann ich gans ellaan. Wie ma am leddschde Baamche in de iwwerschd Reih ware, hadder uff sei Sagguhr geguggd unn mich gefrood ob ich dann kaa Hunger hann. „Allemool“, hann ich zum gesaad, awwer in der Schafferei hann ich das ganz vagess gehadd. Do hadder die zwaa Räänkeebe uff de Boddem geleed unn jedem e sammegeleeder Leinesagg driwwer daß ma uns kunnde droffhugge. De Boddem war eeglich kald, es war joo Herbschd unns Wedder war schlechd. Er hadd die Schmeere ausgewiggeld, mir e hallwie genn unn ma hann, wieer gesaad hadd, Halbschichd gemachd. So wie er immer uff seiner Aarwedd. De Kaffee, der war noch guud heiß, hammer außem Deggel vunn de Millichkann gedrungk. Middlerweile war aach die Sunn e Bissje aus de Wulge erauskomm unn es iss nemmee grad so e eisich Lufd gang. Awwer kald hann ich doch gehadd, obwohl ich digg aangezoo war. Das iss erschd besser woor wie ma nommool weidergeschaffd hann. Also ma hann noch guud se duun gehad. Zwischedorch hadds aach noch e Gewidder genn unn zum blitze unn dimmele hadds aach noch geräänd unn geschlooßd, daß ma guud naß woor sinn. Es iss schunn gääe Oomed gang wie ma soweid ferrdich waare. De Babbe hadd dann noommoo alles nookondrollierd, de Boddem um die Baamcher eromm noch e Bissje feschdgedräähd unn geguggd das se all graad unn in de Richdung schdeehn. Er hadd sei lang Schnuur wedder uffgewiggeld unn die leddschde Hilfspächdjer außem Boddem gezooh. Dann hammer all unser Gescherr uffs Waanche gelaad unn sinn haam.
Also ich war richdich mied unn froh daß ma endlich ferrdich waare. Es war e langer Daach unn ma hann viel unn schwäär geschaffd gehadd. Awwer wie immer, wammer middenanner geschaffd hann, es hadd aach irgendwie Schbass gemachd. Unn so simmer mied awwer beruichd unn schdolz dasses soo guud geglabbd hadd, haamgefahr. Es Handwaanche hammer in die Scheier geschdelld fa morje ausselaade unn mir zwaa sinn enuff bei die Mamme in die Wohnung.
Die hadd schunn uff uns gewaard unn de Disch gedeggd gehadd fass Oomedesse. Seerschd hann ich awwer misse in die Bidd, ich war vull midd Laahm unn Dregg. Doodenoo hammer gess. Ich hann schunn ganz klaane Aauwe gehadd unn bin aach gleich doodmied ins Bädd, unn direggd inngeschloofd.
– Fortsetzung folgt –
Manfred Stöhr