 |
Mundartvortrag über die Montage von drei Kirchturmkreuzen in
Neunkirchen: Manfred Stöhr war bei den Vorbereitungen und der Montage
der Kreuze mit tätig. Als Zeitzeuge hielt er darüber einen Vortrag beim
Hostorischen Verein der Stadt Neunkirchen e.V. am Donnerstag, 9. Juni
2011 um 19.00 Uhr.
Es gehd um die Friedenskerch im Beerwaldweg am 07. Mai 1959
Genau
wies in de Zaichnung voorgäbb war, iss in unsrer Wergschdadd das
Tormkreiz aus Schdahl, hergeschdälld woor. Jäzzd leids doo, iss soweid
ferrdisch, unn gried noch e schizzender Mandel aus dinnem Kupferblech.
Doomidd
iss die Klempner- und Installateur- Firma Kurt Ludwig, vunn doo, aus
de Zwaabriggerschdrooß, beuffdraachd. De Schäff perseenlich iss häärkomm
unn machd die Aarwedd sellwerd. Er iss noch fleißisch am Zuschneide,
Falze, Hämmere unn Lööde.
Der kann so äbbes doch besser unn fixer mache wie unseraaner.
Es gehd loos:
1.
Tag: Unser Meischder kommd: „Richd emool e Bandmooß unn e Wasserwoo,
mer fahre uff die Scheib an die Kerch, ausmesse. Nämm der e Jubbe midd,
dorrd ziehds“.
Ich besorje alles, er reecheld noch äbbes in de
Wergschdadd, guggd noome Audo, unn los gehds. De Fritz fahrd. De Wääch
an die Kerch iss nädd weid.
E paar Meeder vunn de Kerch ewägg,
linggs, schdehd de Torm. Es Baugerichd, aus lauder Rundhulzschdange,
noch drommeromm. Unser Meischder gehd bei de Bollier, schwäzzd middem.
Mir zwaa warde.
Doo wingder aach schunn. „Mer schdeie uff deTorm“, saader. Aha, dässwäe brauch ich de Jubbe.
S
erschd gehds e Schdigg innewännsich im Torm enuff. Dann misse mer auße
iwwers Gerichd weider gläddere. Das iss schwiericher, awwer mir sinn
guud drännierd. Drozzdeem simmer e bissje außer Oodem, wie mer owwe uff
de rauh Bäddongowwerfläch schdehn.
Noorer korrz Verschnaufpaus
hammer uns an die Heeh gewehnd. Doo owwe blooßd e kiehl Lifdje.
Doodefoor hammer e doller Rundbligg, sogar koschdeloos.
Wie e
uffgeschlaenes Buch falld es Dach vunn zwaa Seide no inne ab. In de Midd
iss e Soggel midderer vieräggisch Effnung. Ich gehn näägschder. Gugge
eninn. Das Loch werrd noo unne enger unn iss uff. Ich kann dorchgugge,
bis e Schdogg diefer uff die Bäddongdegg.
Vunn doo owwe wo mer jäzzd schdehn, sulle mer es Kreiz in die Effnung im Soggel eronnerlosse unn fäschdmache.
De
Meischder schdehd beim Bollier. Nääwe em Soggel moolder e Kraas (Kreis)
uff de Boddem. Dorrd muß e Loch in de Bäddong gemachd werre.
Dann
erklärder uns: „Vunn unne muß e kräffdischer Hulzschdamm dorsch das Loch
geschdäggd werre. E guud Schdigg musser iwwers Dach enausgugge. Unn an
deem ziehe mer dann es Kreiz hoch.
Weiler vunn doo owwe e guuder
Iwwerbligg iwwers Gelände hadd, leeder jäzzd schunn fäschd wo die
Saalwinne hienmisse, woo de Maschd halle sulle.
Mer messe noch die
Schdoggwergsheeh unn die Dägg aus. Dennoo schdeie mer enunner unn fahre
in de Bedrieb. Unser Voorbereidunge fange gleich aan. Seerschd werrd im
Sääwerg beim Richard Wagner in de Friedrichschdrooß e Schdamm aus
nordischer Fichde ausgesuchd unn nääwehiengeleed. Er iss iwwer 12 Meeder
lang unn scheen graad gewaggsd. In de Midd hadder ungefähr 22 cm
Dorchmesser.
Die Elläggdrowinn unn die Handkurwelwinne werre
noogeguggd unn baraad geschdelld. Noch zwaa Drommele midd Drohdsaal als
Reserve. Dann noch Schlibb, „Häring“ unn e Haufe Eiseklizz. Die diene
als Gewichd, fa die Winne se belaschde. Dann noch Umlängk- unn Saalrolle
midd Hoogegescherr unn e paar Eisedrächer. Was sunschd noch gebrauchd
werrd iss in de groß Wergzeichkischd, die kommd debei.
2. Tag: Am
annere Morje lade mer alles uff de LKW unn fahre demidd an die Kerch.
Vumm Torm aus gehd de Meischder midd große Schridde die Endfernunge ab,
woo die aanzelne Winne hienkomme.
Dorrd woo die elleggdrisch Hubwinn
hienkommd, duumer midd Schibb unn Haau e Graawe ausheewe. Zwaa Meeder
lang, annertallwer Meeder dief. Dorrd eninn kommd e Eisedrächer. Knabb e
halwer Meeder vunn jedem Änn lee-e mer e Drohdsaal drunner. Die Änner
komme owwe uffs Äärdraich. Dann werrd de Graawe wädder zugeschäbbd unn
die Äärd guud fäschdgeschdambd. An die Saalänner werrd die Hubwinn
aangebunn. Zusäzzlich noch midd Eiseklizz beschwäärd, dasse joo nädd
noogäwwe kann.
E Schdigg seidlich hinnedrahn schdelle mer die
Schdernwinn uff. Fa die hammer zwaa Häring schrääch in de Boddem
geschlah. Midd Droohdsaale binne mer die Winn drahn fäschd unn
beschwääre se aach noch midd Eisegewichde.
Die Winn gääeiwwer vunn
de Schdernwinn iss die Naggewinn. Die muß die meischd Laschd halle. Sie
werrd wie die Hubwinn, middeme vergraawene Eisedrächer, unn noch midd
Eiseklizz gesicherd. Fa die seidliche Winne langd de Hald an je zwaa
Häring, sie werre awwer aach noch midd Eiseklizz belaschd.
Vumm Torm
aus, schdehn jäzzd alle Winne, wie in vier Himmelsrichdunge verdaald,
so äbbes iwwer 25 Meeder weid ewägg. (Die Änndfernung iss wääe de 60°-
Reeschel)!
De Paul, der Mann an de Hubwinn, kimmerd sich um de Schdromaanschluß.
Jäzzd
werrd aach graad de Hulzmaschd gebrong unn hinnerm Torm abgelaad. Weil
mer middeme Schliede doo owwe nädd schaffe känne, duud aaner vunn uns,
middem Beil die Kande am digge Änn abrunde. So schdehd de Baam noohäär
besser uff unn iss leichder se verschiewe. Moorje ziehe mer ne hinnerm
Torm hoch, uff die iwwerschd Degg. Fa Heid hammer noch genuuch se duun
bis alle Winne richdich schdehn unn gesicherd sinn. Moorje gehds weider.
3. Tag: Vunn de vier Winne häär ziehe mer die aanzelne Haldesaale
noonanner hoch uffs Dach unn binne se fäschd. Fa alle Fäll noch e
fönfdes Saal, e Noodsaal. Mer waaß joo nie obs gebrauchd werrd. Dann
wiggele mer es Zuuchsaal vunn de Winn, unn ziehes zwische Wand unn
Gerichd dorch, hoch, bis uff die owwerschd Degg. Dorsch die offe Seid am
Torm fiehre mer es Saal iwwer e Umlängkroll bis an das Loch im Dach.
Dorrd hängd noch e Umlängkroll inneme Schlubb anneme Rundhulz. Iwwer die
Roll ziehe mer es Saal, unn losses an de Riggseid vumm Torm enunner,
bis uff de Boddem. Middem Änn duumer de Maschd unnerhalb seiner Midde
aanbinne. Weider owwe schlinge mer es Saal aamool um de Schdamm. Jäzzd
kommd voorm Torm, unne am Boddem, es Saal noch in e Umlängkroll,
Richdung Hubwinn.
Unser Meischder schdehd nääwe uns, er gäbbd es
Kommando an die Winn. De Paul sezzd se in Gang. Es Saal werrd schdramm
unn wiggeld sich uff die Drommel. Hinnerm Torm heebd sich unser Maschd.
Langsam, faschd sänggrechd, schweebder noo owwe.
Zu dridd schdeie
mer im Torm hoch. Schdehn schunn uff de iwwerschd Degg wie de Schdamm
hochkommd. Mer greife noom unn ziehe ne in de Torm erinn. Es owwere Änn
dirrischiere mer uff die Dachäffnung zu. Er riddschd dorsch. Wieer dann
so e Meederfuffzich iwwers Dach enausguggd schdobbd die Winn. Jäzzd
misse seerschd die Haldesaale un de Flaschezuch ganz owwe an de Baam.
Voorhär
schlinge mer um de Schdamm, dorrd wooer an de Bäddongdägg aanleid, noch
e Maschdworf. Die Änner binne mer um zwaa Peiler. So iss de Schdamm
gesicherd, dasser joo nädd noo unne ruddsche kann. Er muß joo noch
weider noo owwe.
Mer schdeie uffs Dach. Unser Meischder schdehd debei unn baßd uff, dass niggs verkehrd gemachd werrd.
Jeedes Saal schlinge mer zwaa mool um de Maschd, binnes midd drei Schdiche, unn mache noch e Saalschlässje drahn.
Diräggd
unnerhalb de Saale lee-e mer e Zuzieher- Schlubb um de Maschd. De Hooge
vunn de Dreierflasch werrd eninngehongk unn middeme Droohd gesicherd.
Es
schbädere Zuchsaal werrd jäzzd iwwer aan Außeroll vunn de Owwerflasch
gefiehrd, unn eronner uffs Dach gezoh. Dorrd leid die Unnerflasch. Mer
fädele es Saal iwwer die Roll, ziehes noomool noo owwe an die
Owwerflasch. Dorrd werrds iwwer die anner Außeroll gefiehrd, nommool noo
unne, unn an de Unnerflasch fäschdgemachd. De Zuuch iss jäzzd „drei
Halwe“ inngeschäärd. Es werrd noch soviel Saal vunn de Winn noogezoo,
bis sich die Unnerflasch vumm Dach unn voorm Gerichd bis uff de Boddem
enunner abgesengkd hadd.
Alle Mann schdeie vumm Dach, de Meischder bleibd owwe. Zu zwadd bleiwe mer uff de iwwerschd Edaasch.
Jäzzd
leese mer es Zuchsaal am Maschd, unn binne es Änn weider unne fäschd.
Die Winn ziehd aan, unn de Baam riddschd weider dorch die Dachäffnung
hoch. Mer basse uff, dasser owwe nädd hängge bleibd, unn unne nädd
schdifde gehd.
Uff ääwener Äärd schdehn die Kamerade an de Winne.
Sie misse an jeeder Winn, uff Kommando, Saal aanziehe odder komme losse.
Doobei misse se vunn Winn zu Winn renne, weil mer so weenisch Leid
sinn. Es klabbd awwer.
Wie de Maschdfuß so hoch iss wie die Dägg wo
mer schdehn, ziehe mer ne middem Saalzuuch in de Torm erinn, bis uff sei
richdicher Blazz. Mer ziehe de Maschdworf noo unn binne ne schdramm an
de Peiler aan. So kann de Baam nädd ewägg riddsche. Er schdehd jäzzd
schunn so wie mer ne morje brauche.
Dann schdeie mer ganz enunner.
An de Winn wiggele mer es bishäärische Zuuchsaal ganz vunn de Trommel,
unn tausches gääe es eigendlich Zuuchsaal fa morje. Daß iwwer Naachd nix
bassierd, unn nimmand drahnkommd, lee-e mer die unnerschd Hoogeflasch,
noch hoch uffs Gerichd. Die Winne werre noch gesicherd, unn es Gescherr
inngeschberrd. Heid simmer die Läddschde woo vunn de Bauschdäll gehn.
Morje iss der große Daach.
|
|
Beginn der Bauarbeiten an der
Friedenskirche. Foto: Festschrift 1959 |
 |
Friedenskirche nach Fertigstellung 1960. |
 |
Kirche mit Turm. Quelle: Festschrift 1959 |
 |
Kreuz im Detail. |
|
4. Tag: Wie mer aankomme iss runderomm
alles schdill. Heid iss Feierdaach, de 07. Mai 1959 unn Christi
Himmelfahrd. Drozzdeem kommd heid es Kreiz an sei Plazz. So isses seid
langem gepland.
Ohne viel Raddau se mache dreffe mer läddschde Voorbereidunge. In de Kerch iss graad Goddesdienschd.
Doo
kommd schunn de LKW middem Kreiz. Mer losse ne ganz dichd an es Gerichd
beifahre. Die unnerschd Flasch hängd in de richdich Heeh. Middeme ganz
korrze Schlubb werrd es Kreiz aangeschlah. Korrz unn knapp gried die
Winn Orrder. Es Saal werrd schdramm, unn es Kreiz heebd sich langsam
vunn de Priddsch. Der woos aangehongk hadd greifd noom, unn
dirrischierds soo voors Gerichd, dasses frei hängd. Iwwerm schdehn zwaa
Kamerade uffem Gerichd, gugge, dass das deiere Schdigg naaijens hängge
bleibd. Zu zwadd schdeie mer uff die iwwernäägschd Edaasch, greife es
schweewende Kreiz, drigges vumm Gerichd ab, unn fiehres noo owwe weider.
Dorrd schdehn schunn die zwaa, wo unner uns ware unn nämmes in Empfang.
So gehds Edaasch um Edaasch heecher, bis die Schbizz iwwers Dach
enausguggd. Die Winn machd e korrz Paus bis mer uffs Dach geklädderd
sinn. Dann heebd sichs Kreiz weider, biss faschd iwwer de Dachrand. Die
Unnerflasch vumm Saalzuch iss jäzzd schunn bis ganz an die Owwerflasch
hochgezooh. Es Kreiz awwer noch e guud Schdigg vunn seim endgildiche
Blazz im midde Torm ewägg.
Jäzzd muß unser Maschd vunn de Naggewinn,
Zenndimeeder um Zenndimeeder noo hinne gezooh werre. Gleichzeidisch muß
an de Schdernwinn unn de zwaa Seidewinne Saal noogeloßd werre. Drei
Mann misse enunner uff de Ärdboddem, unn im Wexel vunn Winn zu Winn
renne. De sellwe Voorgang, wie Gischder, wie mer de Maschd uffgeschdelld
hann. Awwer heid isses gefärlicher, weil aach noch es Kreiz debeihängd.
Unser Meischder iss midd hochgeschdieh. Er beoowachd wie sich de
Maschd im Dachdorschbruch beweed, siehd wie sich es Kreiz verhalld, unn
kann vunn doo aus die Winne besser dirrischiere.
Zwaa Mann schdeie
enunner uff die Dägg wo de Schdamm uffschdehd. De Dachdorschbruch wirgd
jäzzd wie e Drähpunggd fa de Maschd. Mer misse uffbasse, dasser nur jaa
nädd am Bäddong aanleid. Dorrd kännder breche. Dässwääe misse mir zwaa,
so, wie ne die Winne vumm Boddem aus, hoch owwe, noo unn noo riggwärds
ziehe, de Maschd doo uff de Degg, in die anner Richdung verschiewe. Das
mache mer middeme Knibbeise unn helfe middem Saalzuch noo.
Doobei
duud sich de Maschd langsam uffrichde, unn es Kreiz werrd midd
aangehoob. Sooweid, bis es beinooh sänggrechd iwwerm Angerloch hängd. So
hammers uns jedenfalls bis jäzzd voorgeschdelld.
De Paul bleibd
jäzzd noch ellaan unne an de E-Winn. Die annere drei komme hoch unn
schdeie midd uns uffs Dach. Doo waard schunn e Iwweraschung uff uns.
Midd der hammer nädd gerechend. Uns fähle knabb 40 Zendimeeder an Heeh,
fa es Kreiz ins Angerloch se bringe. Es wär joo aach zu scheen, wanns
uff Aanhieb klabbe dääd. Es werrd awwer nädd dischbedierd, es iss aach
äggal wer Schuld hadd. Nur aans iss jäzzd fa uns wichdisch: Es Kreiz muß
heecher, äggaal wie. Unn aach doofoor gäbbds e Leesung.
Uff de Dägg
unner uns, tausche mer de Saalzuuch wo de Maschd uff seim Blazz hald,
gääe e Saal aus. Deene jäzzd freie Saalzuuch „e Tirfor“, losse mer am
Maschd ingehongk. Er muß uns aus de Verlääehaad redde. Mer ziehe es Saal
eraus unn bringes uffs Dach. E längerie Schdehlaader ziehe mer hoch unn
lehne se gääe unser Maschd. Sie schdehd aarich schdeil. Zwaa Mann misse
se fäschdhalle. Jäzz muß aaner vunn uns enuffschdeie unn es Huubsaal
wäggsele. Das iss nädd ganz ungefährlich, so vieredreisisch Meeder
iwwerm Äärdboddem. Unn noch uff de googelisch Laader. „Wer gehd
freiwillich enuff ?“, frood de Meischder. Ganz zufällich guggder deene
aan, woo es Saalänn graad in de Hand halld. Der niggd, saad kaa Worrd,
drähd sich eromm unn schdeid langsam Schbroß um Schbroß noo owwe.
Er
fädeld es Tirforsaal iwwer die middelschd, noch frei Roll vunn de
Owwerflasch unn ziehds voosichdich noo unne. E Annerer greifd denoo,
helfd voorsichdich ziehe unn gäbbds noo unne weider. Dorrd werrds in de
Tirfor ingefädeld. Owwe der, uff de Laader, versuchd midd aller
Voorsichd, de Hooge in deene Saalschlubb am Kreiz eninnsezwänge. Das
gehd schlächd. Die Schling iss dorch es Gewichd vumm Kreiz langgezooh
unn de Hooge vunn de unnerschd Flasch hängd drinn. Jäzzd nur kaa
Erschidderung odder e Rugg. Midd aller Grafd driggd unn dräähder die
Hoogeschbizz in die Schling. Endlich greifd se, er driggd noo, unn de
Hooge loßd sich e Schdiggelche eninnzwänge.
Die Zwaa wo unne am
Saalzuch schdehn, duun, midd langsam bumbende Bewechunge an de Handhaab,
es Saal voorsichdich aanschbanne. De Hooge ziehd sich langsam, ganz in
die Schling, unn iwwernämmd die Laschd vum Flaschezuuch.
Es Kreiz
hängd jäzzd nur noch am Tirforsaal, unn de bisshäärische Zuuch iss ganz
endlaschd. Die Saalwinn lossd es Zuuchsaal komme, das werrd ganz logger.
Der, hoch owwe uff de Laader, machd die Saalklämm ab, unn binnd die
Schdiche an de Unnerflasch uff. Er ziehd es Saal aus de Rolle unn hängd
dann die unnerschd Flasch ganz aus. So gewinne mer die Heeh wo uns
fähld.
Jäzzd griemer aach noch e zusäzzlich Unnerschdizzung vum
Äärdboddem häär. Die Kerch iss scheinbar aus. Mer hann nädd gemergd dass
sich die Gemeinde e bissje weider ewägg, middem Parrer inneme Halbkraas
uffgeschdelld hadd. Die Lufd gehd, nur wann se e Paus inleed, heere
mer, wie Gesangsfäzze zu uns uffschdeie. So leischde die
Goddesdienschdbesucher noch ihr besonnerer Beidraach damidd unser Werk
gelinge sull.
Jäzzd awwer heewe mer es Kreiz weider aan, bisses frei
iwwer de Äffnung pendeld. Es Bassschdigg werrd noch ingefädd, dann es
Kreiz voorsichdich ins sei Veranggerung abgeloßd. Es ruddschd ohne
Huddel noo unne bisses fäschd uffsizzd. „Gelobd sei Jesus Christus“,
saad unser Meischder. „In Ewichkaad, Amen“ gäwwe mir Andworrd, wie im
Chor.
Vunn de unnerschd Dägg aus kommd noch e Eisepladd iwwer de
Anggerbolze unn werrd midderer Modder fäschdgeschraubd. Geschaffd. Es
Kreiz schdehd, wie voorgesiehn, an seim Blazz. Unser Uffdrach iss
erfilld. Mer duun noch es Saal änndlaschde unn de Hooge aushängge. Alle
Mann schdeie vumm Torm. Die Winne werre gesicherd, die Schdromlaadung
abgemachd unn alles abgeschberrd. Morje iss aach noch e Daach. Fa heid
iss all Aarwedd geschaffd. Jäzzd känne mir aach de Feierdaach aanfange.
Bemerkung:
Wie mer noch all uffem Torm am
Schaffe ware, iss doch daadsächlich e Hubschrauwer iwwer Neinkeije
gefloh. Er iss näägschder komm, zwaa mool inneme große Booe um uns eromm
gekurfd, unn dann in die Richdung woer häär komm war, wädder
verschwunn. Was das gesulld hadd?
Die zwaa räädselhafde Doode:
Wann
die Winne nemmeeh gebrauchd werre, ziehd mer es Saal unner de
vergraawene Drächer eraus. Gehd das nädd, machd mer ums Saal eromm e
bissje Grund ewägg unn duuds middem Brenner abbrenne. Dann machd mer de
Boddem wädder ääwe. Die Drächer bleiwe fa alle Zeide leie. Wie „Zwaa
doode Männer“.
|